Ճիշտ խոսենք հայերեն. Տարածված սխալներ

Աղբյուրներ` Հենրիկ Գալստյան «Ճիշտը և սխալը» գիրք,

Ռադիո «Արձագանք», «Ճիշտ խոսենք հայերեն» ռադիոշարք, Հայկ Բլբուլյան

• ոչ թե հագավ գլխարկը, ձեռնոցները, ակնոցը – այլ   դրեց գլխարկը, ձեռնոցները, ակնոցը

• ոչ թե     ընդհակառակ, ընդամեն – այլ ընդհակառակը, ընդամենը

• ոչ թե     որոշներ –   որոշներ բառ չկա

• ոչ թե     քծնվել, նախանձվել, պարապվել - այլ   քծնել, նախանձել, պարապել: ԱՌԱՆՑ «Վ»-ի

• ոչ թե     պիտի չխոսեմ – այլ Չպիտի խոսեմ

• ոչ թե     միք խոսի, միք գրի -     այլ մի խոսեք, մի գրեք

• ոչ թե     հույր, ձույն, մույս, այռուծ, Մայրամ,  գույտ--- այլ հյուր, ձյուն, մյուս, առյուծ, Մարիամ, գյուտ

• ոչ թե     կաթղիկոս, ավելնորդ, կանանցի, անձեռնոցիկ -   այլ ավելորդ, կանացի, անձեռոցիկ,կաթողիկոս

• ոչ թե     սրբության սրբոց-  այլ սրբություն սրբոց

• ոչ թե     վիրաբուժ, հոգեբուժ, ակնաբուժ –  այլ վիրաբույժ, հոգեբույժ, ակնաբույժ

• ոչ թե     սյունյակ, աղյուսյակ, պայուսյակ – այլ  սյունակ, աղյուսակ, պայուսակ

• ոչ թե     սիրահարվել աղջկա վրա - այլ սիրահարվել աղջկան

• ոչ թե     դարտակ, կարմունջ, բալանի – այլ դատարկ, կամուրջ, բանալի

• ոչ թե     դաստիրակ , գնհատել – այլ դաստիարակ, գնահատել

• ոչ թե     դյութազուն - այլ դյուցազուն

• ‎‎ ոչ թե     ֆիդային – ֆիդայիններ - այլ ֆիդայի, ֆիդայիներ

•   ուշադրություն,  դիմություն – նման բառ չկա

• ոչ թե     այլոք - այլ այլք (Սխալ է «Ներկա էին նախագահը, նախարարները և և այլոք», պետք է լինի այլք)

• ոչ թե     Եվրոխորհուրդ Եվրոտեսիլ - այլ Եվրախորհուրդ, Եվրատեսիլ

• ոչ թե     տուժվել-տուժվեցի–տուժվեցինք – այլ տուժել, տուժեցինք

• ոչ թե     իրա, իրանց, իրան – այլ իր, իրենց, իրեն

• ոչ թե     ըստ ինձ - այլ ըստ իս

• ոչ թե     քանիցս անգամ – այլ քանիցս, բազում անգամ

• ոչ թե     վարքաբեկել – այլ վարկաբեկել

• ոչ թե     ներեղություն – այլ ներողություն

• ոչ թե     հաշվանդամ – այլ հաշմանդամ

• ոչ թե     խոսքը գնում է այսինչ հարցի մասին - այլ խոսքն այսինչ հարցի մասին է

• ոչ թե     ակնոցները դրեց աչքերին – այլ ակնոցը դրեց աչքերին

• ոչ թե     ողջյունել –  այլ    ողջունել,   ոչ թե հորեղբոյր, Պարյուր – այլ հորեղբոր, Պարույր

• ոչ թե     էլեկտրոէներգիա, էլեկտրոցանց – այլ էլեկտրաէներգիա, էլեկտրացանց –

• ոչ թե     էլեկտրոհոմակարգ-  այլ էլեկտրահամակարգ

• ոչ թե     պատանեական- այլ պատանեկան

• ոչ թե     ըստ արժանավույն, արժանավույն կերպով – այլ ըստ արժանվույն, արժանվույն կերպով –

• ոչ թե     նախագա /նախագան, նախագայի – այլ նախագահ /նախագահը, նախագահի

• ոչ թե     ուժտադրույժ – այլ ուժտադրուժ

• ոչ թե     խոսացնել, ծիծաղացնել, քնացնել – այլ խոսեցնել, ծիծաղեցնել, քնեցնել

• ոչ թե     զզվացնել – այլ զզվեցնել

• ոչ թե թռնել , թռնում եմ , փախնել-փախնում եմ, կպնել-կպնում է,կապնվել –

կապնվեցի, խաբնվել – խաբնվելու ես, նախատեսնել-նախատեսնված – այլ թռչել ,

թռչում եմ , փախչել-փախչում եմ, կպչել-կպչում է,կապվել – կապվեցի, խաբվել

– խաբվելու ես, նախատեսել-նախատեսված

• ոչ թե սառչելով, սառել է - այլ սառելով, սառել է

• ոչ թե նստած չի, խմող չի – այլ նստած չէ, խմող չէ

• ոչ թե գիրք չի, պարտադիր չի – այլ գիրք չէ, պարտադիր չէ

• ոչ թե գերանալ - այլ գիրանալ

• ոչ թե հեյրուրանք - այլ հերյուրանք

• ոչ թե     ընձեռնել - այլ ընձեռել

• ոչ թե     ի զարմանք – այլ ի զարմանս

• ոչ թե     ութանասուն, ութանասունմեկ – այլ ութսուն, ութսումեկ

• ոչ թե     ընտանեական, հարսանեական – այլ ընտանեկան, հարսանեկան

• ոչ թե     պատճե /պատճեն կբերես/- այլ պատճենը /պատճենը կբերես/

• ոչ թե     բարյացկամ, անբարյացկամ - այլ բարյացակամ, անբարյացակամ

• ոչ թե     բարձրունք-   այլ բարձունք /առանց Ր-ի/

• ոչ թե     տաս /թիվ/ - այլ տասը, տասն

• ոչ թե     մեծամասամբ - այլ մեծ մասամբ

• ոչ թե     թույլատվություն – այլ թույլտվություն –

• ոչ թե     բազմիցս անգամ – այլ բազմիցս, քանիցս, կրկին

• ոչ թե     մոտովորապես –  այլ մոտավորապես

• ոչ թե     անունդ ինչպես է, /ոնց է/ - այլ  անունդ ինչ է

Ամեն կերպ խուսափիր ոչ հայերեն բառերի գործածությունից: Դրանով դու կպահպանես մայրենի լեզվի անաղարտությունն ու գեղեցկությունը, չես աղավաղի ուրիշ լեզու:

ԿԱՊԱԿՑԱԿԱՆ ՍԽԱԼՆԵՐ

• ՍԽԱԼ Է  իմ մոտ, իմ վրա – ՃԻՇՏ Է   ինձ մոտ, ինձ վրա

• ՍԽԱԼ Է  իրեն հետ, իրեն մոտ – ՃԻՇՏ Է   իր հետ, իր մոտ

• ՍԽԱԼ Է  առանց հայրենիք - ՃԻՇՏ Է   առանց հայրենիքի

• ՍԽԱԼ Է  բացառությամբ ձեր դասարանից – ՃԻՇՏ Է   բացառությամբ ձեր դասարանի

• ՍԽԱԼ Է  դեպի նրան – ՃԻՇՏ Է   դեպի նա

• ՍԽԱԼ Է  ուսանողներից մի քանիսում – ՃԻՇՏ Է   ուսանողներից մի քանիսի մեջ

• ՍԽԱԼ Է  ինչու համար  - ՃԻՇՏ Է   ինչի համար

• ՍԽԱԼ Է  աշխատակիցներից մի մասը – ՃԻՇՏ Է   աշխատակիցների մի մաը

• ՍԽԱԼ Է  երեխաներից մեծամասնությունը – ՃԻՇՏ Է   երեխաների մեծամասնությունը

ՍԽԱԼ ՀԱՎԵԼԱԴՐՈՒՄՆԵՐ

• ՍԽԱԼ Է հայերեն լեզու, ռուսերեն լեզու, առ այն մասին – ՃԻՇՏ Է հայերեն,

ռուսերեն, պարզապես` առ այն

• ՍԽԱԼ Է հանուն անկախության համար – ՃԻՇՏ Է

հանուն անկախության կամ անկախության համար

• ՍԽԱԼ Է նորից եմ կրկնում – ՃԻՇՏ Է կրկնում եմ

• ՍԽԱԼ Է կյանքի մասին կենսագրական տեղեկություններ տալ - ՃԻՇՏ Է կյանքի

մասին տեղեկություններ տալ կամ կենսագրական տեղեկություններ տալ

• ՍԽԱԼ Է զգացնել տալ - ՃԻՇՏ Է զգալ տալ

• ՍԽԱԼ Է սպասեցնել տալ– ՃԻՇՏ Է սպասել տալ

• ՍԽԱԼ Է գնացիմ տուն, կերամ, եկամ - ՃԻՇՏ Է գնացի տուն, կերա, եկա

• ՍԽԱԼ Է դաժան արհավիրք - ՃԻՇՏ Է արհավիրք

• ՍԽԱԼ Է անսպասելի անակնկալ – ՃԻՇՏ Է   անակնկալ

• ՍԽԱԼ Է  չորսը գիրք, յոթը ամսիս, հինգը տետր – ՃԻՇՏ Է   առանց Ը-ի`  չորս գիրք, յոթ ամիս, հինգ տետր

• ՍԽԱԼ Է  իմ տունս, քո դիմումդ  -  ՃԻՇՏ Է   իմ տուն, քո դիմումը   

• ՍԽԱԼ Է  մինչ առայսօր - ՃԻՇՏ Է    մինչ այսօր կամ առ այօսր

• ՍԽԱԼ Է  ամենալավագույն - ՃԻՇՏ Է   լավագույն

• ՍԽԱԼ Է  ամենավերջին - ՃԻՇՏ Է   վերջին

Սովորիր ասելիքդ արտահայտել հակիճ ու հստակ, բայց առանց աղավաղելու: Դրա համար հարկավոր է ճշտորեն ընտրել դիպուկ ու արտահայտիչ բառեր:   Անընդհատ հարստացրու բառապաշարդ, որի ամենալավ միջոցը ուշադիր ընթերցանությունն է:

ԽՆԴՐԱՌՈՒԹՅԱՆ ՍԽԱԼՆԵՐ

• ՍԽԱԼ Է  առարկել էր գործունեությունը –  ՃԻՇՏ Է   առարկել էր գործունեությԱնը  /ինչին, ոչ թե ինչը/

• ՍԽԱԼ Է  բաժանորդագրվել թերթեր ու ամսագրեր – ՃԻՇՏ Է   բաժանորդագրվել թերթերԻՆ ու ամսագրերԻՆ /ինչին, ոչ թե ինչը/

• ՍԽԱԼ Է  դավաճանել հայրենիքը – ՃԻՇՏ Է   դավաճանել հայրենիքԻՆ /ում, ինչին, ոչ թե ինչը/

• ՍԽԱԼ Է  խոչընդոտել առաջընթացին – ՃԻՇՏ Է   խոչընդոտել առաջընթացԸ /ինչը, ոչ թե ինչին

• ՍԽԱԼ Է  խրախուսել նախաձեռնություններին – ՃԻՇՏ Է   խրախուսել նախաձեռնություններԸ  /ում , ինչը, ոչ թե ինչին/

• ՍԽԱԼ Է  կտակել որդիների վրա - ՃԻՇՏ Է   կտակել որդիներիՆ / ում, ոչ թե ում վրա/

• ՍԽԱԼ Է  հակադրվել Պողոսի դեմ - ՃԻՇՏ Է   հակադրվել ՊողոսիՆ  /ում, կամ ինչին, ոչ թե այսինչի դեմ/

• ՍԽԱԼ Է  համաձայնել ասածների հետ – ՃԻՇՏ Է   համաձայնել ասածներիՆ /ում հետ կամ ինչին, ոչ թե ինչի հետ:

• ՍԽԱԼ Է  ներողություն խնդրել ընկերոջը – ՃԻՇՏ Է   ներողություն խնդրել ընկերոջԻՑ /ումից, ոչ թե ում/

• ՍԽԱԼ Է սատարել ձեռնարկումներին – ՃԻՇՏ Է սատարել ձեռնարկումներԸ /ում,

ինչը , ոչ թե ինչին/

• ՍԽԱԼ Է Վստահել նրա լավ վարքի ու անվան վրա - ՃԻՇՏ Է Վստահել նրա լավ

վարքիՆ ու անվանԸ /ում, ինչին, ոչ թե ինչի մեջ կամ ինչ վրա/

• ՍԽԱԼ Է Տեղյակ լինել նրա քայլերի մասին – ՃԻՇՏ Է Տեղյակ լինել նրա

քայլերիՆ /ինչին կամ ինչից, ոչ թե ինչի մասին/

• ՍԽԱԼ Է չիմացան ինչ անեն հանցագործի հետ – ՃԻՇՏ Է չիմացան ինչ անեն

հանցագործին

• ՍԽԱԼ Է նվագում է ջութակի վրա - ՃԻՇՏ Է նվագում է ջութակ

• ՍԽԱԼ Է Նվագում է դաշնամուրի վրա – ՃԻՇՏ Է Նվագում է դաշնամուր

• ՍԽԱԼ Է  ծանոթացավ փաստաթղթերի հետ – ՃԻՇՏ Է   ծանոթացավ փաստաթղթերին

• ՍԽԱԼ Է  բավարարել պահանջներին – ՃԻՇՏ Է   բավարարել պահանջներԸ /ինչը, ոչ թե ինչին/

• ՍԽԱԼ Է  թուլացնում են  մեր պետությանը – ՃԻՇՏ Է   թուլացնում են  մեր պետությունը: /ինչը, ոչ թե ինչին/

• ՍԽԱԼ Է  խոստովանել սխալի համար – ՃԻՇՏ Է   խոստովանել սխալԸ: /ինչը, ոչ թե ինչի մասին կամ ինչի համար/

ՀԱՄԱՁԱՅՆՈՒԹՅԱՆ ՍԽԱԼՆԵՐ

• ՍԽԱԼ Է  բոլոր ժողովուրդը – ՃԻՇՏ Է   ամբողջ ժողովուրդը

• ՍԽԱԼ Է  տեսակ-տեսակ ազգ  -    ՃԻՇՏ Է   տեսակ-տեսակ ազգեր

• ՍԽԱԼ Է  տարբեր պատճառով – ՃԻՇՏ Է   տարբեր պատճառներով

• ՍԽԱԼ Է  բազմաթիվ անգամ – ՃԻՇՏ Է   բազմաթիվ անգամներ

• ՍԽԱԼ Է  Ամբողջ բնակչությունը թափվեցին փողոց – ՃԻՇՏ Է   Ամբողջ բնակչությունը թափվեց փողոց

• ՍԽԱԼ Է  Ես` պողոս Պողոսյանը - ՃԻՇՏ Է   Ես` Պողոս Պողոսյանս:

• ՍԽԱԼ Է  ամբողջ մարդիկ – ՃԻՇՏ Է   բոլոր մարդիկ

• ՍԽԱԼ Է  այս կամ այն խնդիրները – ՃԻՇՏ Է   այս կամ այն խնդիրը

• ՍԽԱԼ Է  ամեն դժվարություններ – ՃԻՇՏ Է   ամեն դժվարություն

ՕՏԱՐԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

ՍԽԱԼ Է  Ազգային ժողովը դա օրենսդիր մարմին է-  ՃԻՇՏ Է   Ազգային ժողովը օրենսդիր մարմին է: /Առանց ԴԱ-ի/

ՍԽԱԼ Է  Լուսինը հանդիսանում է երկրի արբանյակը – ՃԻՇՏ Է   Լուսինը  երկրի արբանյակն է /առանց  ՀԱՆԴԻՍԱՆԱԼՈՒ/

ՍԽԱԼ Է   Ինչումն է կայանում հարցը – ՃԻՇՏ Է   Հարցն այն է:

ՍԽԱԼ Է  Ինչումն է բանը – ՃԻՇՏ Է   Բանն այն է

ՍԽԱԼ Է   Ինչպես է վերնագիրը – ՃԻՇՏ Է   Ինչ է վերնագիրը

ՍԽԱԼ Է  Սա իրենից ներկայացնում է վիթխարի շինություն – ՃԻՇՏ Է   Սա վիթխարի շինություն է:

ՍԽԱԼ Է   Նա խնդրում է , որպեսզի չշարունակենք վեճը – ՃԻՇՏ Է   Նա խնդրում է, ՈՐ չշարունակենք վեճը:

ՍԽԱԼ Է  Ես ուզում եմ, որպեսզի հանդիպենք – ՃԻՇՏ Է   Ես ուզում եմ, ՈՐ հանդիպենք

ՍԽԱԼ Է  ես գտնում եմ որ – ՃԻՇՏ Է   Կարծում եմ, որ /գտնում են իրը/

ԱՆՑԱՆԿԱԼԻ Է  դե ինչ /հայերեն չէ/ – Խուսափեք այս օտարաբանությունից

ԱՐՏԱՍԱՆԱԿԱՆ ՍԽԱԼՆԵՐ

/վերաբերում է առաջին հերթին հաղորդավարներին/

ՄԻ ԱՍԵՔ մածյան – ԱՅԼ մատյան

ՄԻ ԱՍԵՔ Ծեխնիկում, ինսԾիտուտ – ԱՅԼ տեխնիկում, ինստիտուտ

ՄԻ ԱՍԵՔ Ծիգրան – ԱՅԼ Տիգրան

ՄԻ ԱՍԵՔ ռաձյո – ԱՅԼ ռադիո

ՄԻ ԱՍԵՔ ձիրեկտըր – ԱՅԼ դիրեկտոր

ՄԻ ԱՍԵՔ ստաձյոն – ԱՅԼ ստադիոն

ՄԻ ԱՍԵՔ Մասկվա – ԱՅԼ Մոսկվա

ՄԻ ԱՍԵՔ Լամանոսով – ԱՅԼ Լոմոնոսով

ՄԻ ԱՍԵՔ շակալադ – ԱՅԼ շոկոլադ

ՄԻ ԱՍԵՔ կամպոտ – ԱՅԼ կոմպոտ

ՄԻ ԱՍԵՔ կան‎ֆետ – ԱՅԼ կոնֆետ

ՄԻ ԱՍԵՔ ծովյեզր – ԱՅԼ ծեվԷզր

ՄԻ ԱՍԵՔ ընկճըվել, գտընվել, հագընվել – ՄԻ ՇԵՇՏԵՔ ը-ն

ՄԻ ԱՍԵՔ արցյունք – ԱՅԼ արցունք

ՄԻ ԱՍԵՔ արձյունք - ԱՅԼ արդյունք

ՄԻ ԱՍԵՔ քսանյերեք - ԱՅԼ քսանԷրեք

ՄԻ ԱՍԵՔ չարվորակ - ԱՅԼ չարՕրակ

Ընտրիր ասելիքիդ համապատասխան հնչերանգ: Ամենալավ բանն էլ այլ տոնով ասելիս կարող է դիմացինին վիրավորական թվալ:

Փողոցում, տրանսպորտում, հասարակակամ վայրերում մի զրուցիր բարձրաձայն: Աշխատիր, որ ձեր խոսակցությունը ոչ մեկ չլսի:

ԻՄԱՍՏԱՅԻՆ ՆՐԲԵՐԱՆԳՆԵՐ

• ազատել –ազատագրել ---- Ազատել-ի իմաստը բավականաչափ ընդարձակ է. մեկին ազատել վտանգից, բանտից, գերությունից, Ազատել դասարանը, շենքը, տարածքը: Նաև թշնամիներից ազատել երկիրը, հայրենիքը: Հենց այս վերջին դեպքում ավելի ճշգրիտ է ազատագրելը, որնույն ազատելն, բայց` պայքարով, կռվող: Կրկնում եմ. ազատագրելը նույն ազատելն է,բայց կռվով, պայքարով: Նաև` թշնամիներից ազատել երկիրը, հայրենիքը:

•  բռնագանձել - բռնագրավել --- Այստեղ նրբությունն այն է, որ չնայած բառերը իմաստով մոտ են, բայցբռնագանձելը կապվում է դրամի, փողի հետ, իսկ բռնագրավել կարող են գույքը, կահույքը:

• գործառություն - գործառնություն --- Գործառությունը որևէ մեկի կամ որևէ բանի կատարած դերն է, օտար բառով` ‎ֆունկցիան, օրինակ` «Նրա գործառույթը առայժմ միայն հեռախոսազանգերին պատասխանելն է»: Իսկ գործառնությունը տնտեսական-‎ֆինանսական-առևտրային գործողություն է նշանակում: Մեծ մասամբ այն կարող ենք փոխարինել գործարքով: Օր. `«Հայարդշինբանկը նոր գործառնություններ է նախատեսում»:

•   զեկուցում - զեկույց --- Զեկուցումը ավելի հայտնի գործածություն ունի. զեկուցումներ ենք

կարդում կամ լսում տարբեր թեմաներով` գիտական,մանկավարժական, մշակութային: Օրինակ`«Ուսանողական գիտական ընկերությունում կարդացված զեկուցումները բավականաչափ ինքնուրույն էին»: Իսկ զեկույցը որևէ հարցի մասին գրավոր կամ բանավոր հակիճ տեղեկատվություն- հաղորդումն է /օտար բառով` report-ը/: Զեկույց կարելի է վերադասին ներկայացնել որևէ դեպքի, պատահարի, մեկի վարքի  մասին:  

•   զերծ -զուրկ --- Սրանք հոմանիշ բառեր են և «մի բանից հեռու լինելու, մի բան չունենալու»

ընդհանուր նշանակությունը ունեն: Սակայն հստակորեն տարբերվում են կիրառության նրբերանգներով: Զերծը գործածվում է «վատ, մերժելի բանից հեռու մնալու իմաստով»` «Չարիքներից, վտանգներից, դժբախտություններից զերծ»: Զուրկը գործածվում է «որևէ լավ հատկություն կամ անհրաժեշտ , ցանկալի բան չունենալու իմաստով»: «Բարիքներից,

խելքից, օգնությունից զուրկ»:

• հասկացողություն – հասկացություն --- Հասկացողությունը հասկանալու-ըմբռնելու կարողությունն է, օր.` «Աշոտը մաթեմատիկայից ու ‎ֆիզիկայից լավ հասկացողություն ունի»: Իսկ հասկացությունը տվյալ բառի կամ բառակապակցության արտահայտած իմաստն է, բովանդակությունը. օր.` «Տարբեր երկրներում տարբեր կերպ են մեկնաբանում մարդու իրավունքներ հասկացությունը»: Ուստ`ի սխալ է ասել. «Խիղճը, գութը, կարեկցանքը բարոյական հասկացողություններ են»:

•  հուսով – հույսով --- Հույս բառի գործիական հոլովի այս երկու տարբերակներն էլ ճիշտ են, եթե ճիշտ տեղում ենք գործածում: Հուսով-ը օժանդակ  «եմ» բայի հետ է հանդես գալիս «Ես հուսով եմ, որ ինձ ճիշտ կհասկանաս»: Այսինքն հույս ունեմ, որ ճիշտ կհասկանաս: Իսկ հույսով-ը` իբրև գործիական հոլովով գոյական նախադասության մեջ լրացում է լինում: Գուցե շատ մասնագիտական է բացատրությունը, բայց կոնկրետ օրինակով հիմա տարբերությունը կզգաք. «Հույսով սպասում է, հույսով ապրում է՚: Սխալ է ասել «Դուք հույսով եք , որ նա կկատարի իր խոստումը»:

•       մեղանչել - մեղա գալ ---- Մեղանչել-ի սխալ գործածությունը անչափ շատ է տարածված:  Կարծում են, թե մեղանչելը հենց մեղքը ընդունել, մեղքը քավել է նշանակում: Ճիշտ հակառակն է. մեղանչել նշանակում է մեղք գործել, հանցանք կատարել, օր. Իսահակյանի հերոսի տողերում ` «Իմ հայրը իմ դեմ մեղանչեց, սակայն չմեղանչեցի ես ոչ ոքի դեմ»: Ուրեմն` սխալ է հետևյալ կիրառումը.«Թուրքիան հայ ժողովրդի դեմ կատարած մեծագույն հանցանքի համար պիտի մեղանչի»/ մեղանչելու փոխարեն պետք է լինի Թուրքիան պիտի զղջա, ընդունի, մեղքը քավի:  

•   շնորհիվ – պատճառով --- Ժամանակակից հայերենում երկու կապերն էլ, ըստ էության, նույն գործառույթն ունեն, բայց ոճական-իմաստային տարբեր նրբերանգներով: Շնորհիվ-ը գերազանցապես գործածվում է դրական իմաստ արտահայտելու համար` աշխատասիրության շնորհիվ, լավ դաստիարակության շնորհիվ: Պատճառով-ը կամ ընդհանրական չեզոք երանգ ունի, կամ բացասական, օր`  «Հրավերքին նա չմասնակցեց տանը հյուրեր ունենալու պատճառով»  կամ նրանց բաժանությունը փողի պատճառով էր՚: Սխալ է ասել «Նա իր աշխատասիրության պատճառով մեծ ձեռբերումներ ունեցավ»:

•    վերաբերել – վերաբերվել --- Բազմիցս կրկնվող սխալ: Հիշեցնեմ այս երկու բառերի տարբերությունը. Վերաբերել-ը որևէ մեկի կամ բանի մասին ասել, խոսել, նաև առնչվել-առնչություն ունենալ իմաստն ունի. «Ասածս նախ քեզ է վերաբերում, հետո` ընկերոջդ»: Իսկ վերաբերվել նշանակում է վերաբերմունք ունենալ, վարվել:«Երեխայի հետ քնքշորեն վերաբերվիր»:

•  փոխանակ - փոխարեն -- Իբրև կապեր սրանք նույնանիշներ են, բայց կիրառությունը սերտորեն կապված է շարադասության հետ. փոխանակ-ը առաջադաս է, փոխարենը հետադաս: «Փոխանակ զայրանալու` լռեց/ Զայրանալու փոխարեն լռեց/»: Այսինքն սխալ է ասել  «Ավերված տան փոխանակ նոր բնակարան հատկացրին»: Նմանապես սխալ է  «Փոխարեն քո լավության կփորեմ այգիդ»:

•   դիտել - դիտարկել  --- «Մենք դիտում ենք աստեղերը» և«Մենք դիտարկում ենք աստղերը": Առաջինում սովորական գործողություն ենք հասկանում, երկրորդում նշանակում է դիտելու առարկա դ‎արձնել, դիտել որոշակի նպատակով` հետազոտելու, ուսումնասիրելու:

•  մեկնել – մեկնարկել --- Մեկնելը մի քանի իմաստ ունի. ա/ ուղևորվել, շարժվել, ճանապարհ ընկնել . «Ավտոբուսը մեկնում է ժամը 5-ին»: բ/ Պարզել, երկարել  «Ձեռքը մեկնեց վիրավորին»: գ/ Մեկնաբանել, պարզաբանել ՙՆարեկացուն շատերն են մեկնել, բայց ասես միշտ էլ անմեկնելի է մնում»:  Մեկնել-ի առաջին «Շարժվել» իմաստներին շատ մոտ է մեկնարկել համեմատաբար նոր բառը /որ օտար բառով ստարտն է» Նշանակում է այսինչ տեղից շարժվել, մեկնարկ, ստարտ վերցնել: օր.` «Հեծանվորդները մեկնարկեցին Չեխիայի մայրաքաղաքից»:

***

Գնել Նալբանդյան. Պարզագույն ճշմարտություններ

«Էժան գին» չկա, կա «ցածր գին»: Չկա նաև` «թանկ գին»: Ոչ թե` «Նա թանկ գին վճարեց դրա համար», այլ պարզապես` «Նա թանկ վճարեց դրա համար»: Ապրանքն ու ծառայությունը կարող են լինել էժան կամ թանկ:

«Մինչև»-ը մի շփոթեք «մինչ»-ի հետ: «Զանգահարեք մինչև ժամը 4-ը» նախադասությունը ճիշտ է, մինչդեռ «Զանգահարեք մինչ ժամը 4-ը» նախադասությունը սխալ է: «Մինչ» = «Քանի դեռ…», «Այն ժամանակ, երբ…» «Մինչ դու քնած էիր, ես սափրվեցի»:  Մինչև = until, до  Մինչ   = while, пока

ՀՀ բոլոր տգետ ռադիոդիջեյներն ասում են` «մինչ վաղը», մինչդեռ որևէ ռուս իրեն թույլ չի տա նման տխմարություն` ասելով` «Пока завтра»:

Զրույցի ժամանակ մի ընդհատեք իրար, սովորիր լսել դիմացինին: Մինչև վերջ լսիր նրան, հետո առարկիր, եթե առարկելու ես: Դրանով դու կդառնաս հաճելի զրուցակից:

Զրուցելիս խոսիր այնպիսի հարցերի մասին, որոնք հետաքրքիր լինեն նաև դիմացինի համար: Ընդհանրապես քիչ խոսիր քո անձի մասին:

«Իբրև»-ը մի շփոթեք «իբր»-ի հետ: «Իբրև» = «որպես», «իբր» = «մթոմ»:

Մի շփոթեք «առաջ» և «առջև» բառերը: «Ես սանրվում եմ հայելու առջև» ճիշտ է: «Ես սանրվում եմ հայելու առաջ» սխալ է: «Նա վազեց առաջ» ճիշտ է: «Քրիստոսից հարյուր տարի առաջ» ճիշտ է: «Խանութի առաջ», «Միկրոֆոնի առաջ» սխալ է:

«Ըստ որում» չկա, կա «ըստ իս», «ընդ որում»: Ըստ = համաձայն, ընդ = տակը, խորքում, ներքևում:

Չի կարելի «սիրահարվել նրա վրա», կարելի է «սիրահարվել նրան»:

Չի կարելի ասել «հարուր», պետք է ասել «հարյուր»:

Չի կարելի ասել «հիցուն», պետք է ասել «հիսուն»:

Մի ասա «բանը նրանումն է , որ…», հարկ է ասել «բանն այն է, որ…»:

Չի կարելի ասել «հաշվանդամ», պետք է ասել «հաշմանդամ»:

Չի կարելի ասել «դրանով նա զգացնել տվեց, որ…», այլ պետք է ասել «Դրանով նա զգալ տվեց, որ…»: Բանն այն է, որ զգացնել նշանակում է զգալ տալ, հետևաբար` զգացնել տալը կնշանակի զգալ տալ տալ:

Նույնը վերաբերում է նաև «հասկացնել» և «հասկանալ տալ» կառույցներին, քանի, որ «հասկացնել տալ» ասում են միայն տգետները:

Մի շփոթեք «լողալ» և «լողանալ» բայերը: Սև ծովում, Սևանա լճում, գետում լողում են կամ լող տալիս, բայց այն բաղնիքում կամ լոգարանում` լողանում են:

Եթե գրել ես` «որպեսզի», ուրեմն այդպես էլ կարդա և ոչ թե հնչեցրու` «որպիսի», քանի որ «որպիսի» նշանակում է «ինչպիսի»:

«Որոշումն ընդունվել է կառավարության կողմից» նախադասության մեջ գործողություն կատարողը որոշումն է, որն ինքնագլուխ գնացել և, գուցե նույնիսկ կառավարության կամքին հակառակ, ընդունվել է հենց կառավարության կողմից: Մինչդեռ ճշմարտությունն այն է, որ «կառավարությունը որոշել է» կամ գոնե «կառավարությունը որոշում է ընդունել»: Հայոց լեզուն  պահանջում է, որ ամեն ինչ հստակ լինի, որ պարզ լինի, թե ով է որոշել, ինչ է որոշել, ով է կատարել ու ինչ է կատարել` որ ամիջապես իմացվի, թե ում պետք է պատասխանատվության կանչել  հիմար որոշումներ կայացնելու կամ որոշումը հիմարի պես իրականացնելու համար:

Մի շփոթեք «ուր»-ը և «որտեղ»-ը: «Ուր»-ը ցույց է տաիս ուղղություն, «որտեղ»-ը ցույց է տալիս տեղանք: «Նա գնաց Լոնդոն, ուր և մահացավ» նախադասությունը սխալ է. Պետք է լինի` «…որտեղ էլ մահացավ»: «Որտեղ է գնում այն ավտոբուսը» նախադասությունը սխալ է, պետք է լինի` «Ուր է գնում այս ավտոբուսը»:

Չի կարելի ասել «բռնագաղթվածներ», պետք է ասել «գաղթածներ»: «Գաղթած» բառը չունի կրավորական կերպ: Գաղթելը կամ գաղթը ինքնակամ չի լինում, այլ հարկադրաբար, բռնի, ուստի «բռնությամբ գաղթելու» գաղափարն իմաստազուրկ է:

«Հայրենադարձված» բառ չկա, կա պարզապես «հայրենադարձ»:

Գրվում է «տասներկու, տասներեք», կարդացվում է «տասնէրկու, տասնէրեք». Այս իրողությունը գրաբարյան հիմք և բացատրություն ունի:

Չի կարելի ասել «տասէրկու, տասչորս», քանի որ հայերենում չկա «տաս», այլ կա «տասը» /«տասն»/:

Հրաժեշտ տալիս պետք է ասել «ցը», քանի որ «ցը»-ն «ցտեսություն» բառի առաջին տառն է և հնչյունը: Ուստի չի կարելի ասել «ցե», քանի որ «ցետեսություն» բառ չկա:

Չի կարելի ասել «թիվ երեսունչորս դպրոցի տնօրեն», քանի որ «թիվ»-ն էլ է թիվ, թվական «երեսունչորսն» էլ: Համաձայնեք` ստացվում է անհեթեթ բան, «թիվ թիվ դպրոցի տնօրեն»: Պետք է ասել «համար երեսունչորս // դպրոցի տնօրեն» կամ «-րդ դպրոցի տնօրեն»:

Չի կարելի ասել «Նա դատապարտվեց --- հոդվածի համաձայն», պետք է ասել «Նա դատապարտվեց   --րդ հոդվածի համաձայն»:

Չի կարելի ասել «դպրոցը դա այն վայրն է, որտեղ…», քանի որ այս և նման նախադասություններում հայտնվում է երկու նույնական ենթակա, ինչը խորթ է հայոց լեզվին: Պետք է պարզապես ասել` «դպրոցը այն վայրն է, որտեղ…»:

«Մանրամաս» բառ չկա, կա «մանրամասն»:

«Համաձայնվել» բառ չկա, կա «համաձայնել»:

Մի շփոթեք «ուսանել» և «ուսուցանել» բայերը:

Աշակերտն «ուսանում է», ուսուցիչն` «ուսուցանում»:

Չի կարելի ասել «տնօրենն իրեն մոտ է» կամ «… իր մոտ է»,

Պետք է ասել «տնօրենն իր սենյակում է»:

«Համբյուր» բառ չկա, կա «համբույր» բառ /համ__բույր/: Հետևաբար չի կարելի «համբյուրել», իսկ այ «համբուրել» կարել է և պետք է:

Մի շփոթեք «մոտակա» և «առաջիկա» բառերը:

Չարժի ասել «մոտակա օրերին», հարկ է ասել «առաջիկա օրերին», բայց` «մոտակա ծառի տակ»: Ինչպեսև չարժի ասել «Հանդիպումը տեղի կունենա մոտակա օրերին»: Հարկ է պարզապես ասել «Հանդիպումը տեղի կունենա օրերս»:

«Նա ոչ միայն տեղյակ է, այլ գաղտնի է պահում» նախադասությունը սխալ է. Չկա «ոչ միայն, … այլ»  կառույց, կա "ոչ միայն, … այլև /այլ նաև/ »կառույց : Պետք է լինի «Նա ոչ միայն տեղյակ է, այլև գաղտնի է պահում»: Կամ` «Նա ոչ թե տեղյակ չի, այլ գաղտնի է պահում»:

«Նախագահ» բառը վերջանում է «հ» տառով, ուստի չի կարելի ասել «նախագան», պետք է ասել «նախագահը» /թեկուզ եթե հաջորդ բառն սկսվում է ձայնավորով/:

Մի շփոթեք «սկսել» և «սկսվել» բայերը: Մտածեք ու հասկացեք, թե գործողությունն ով է անում: «Անձրևը սկսեց» և «Անձրևը սկսվեց» նախադասություններն իրարից տարբերվում են նրանով, որ երկրորդում գործողությունը կատարվում է ինքնին` «սկսվեց», մինչդեռ առաջին նախադասությունը պահանջում է շարունակություն. «Անձրևը սկսեց … ինչ անել» -  «սկսեց գալ»:

Չի կարելի ասել «բազմիցս անգամ ասել եմ»: Պետք է ասել «բազմիցս ասել եմ» կամ «Շատ եմ ասել» կամ «Մի քանի անգամ /քանիցս/ ասել եմ»: Եվ ընդհանրապես, աշխատեք շատ չխոսել:

Հարցեր տալիս խուսափեք հարցական նախադասությունը սկսել «իսկ» շաղկապով, եթե դրա տրամաբանական անհրաժեշտությունը չկա: 

«Իսկ»-ը ենթադրում է, որ հաջորդ միտքը հակադրվում է նախորդին:

Չի կարելի ասել «Մեր կազմակերպության և քաղխորհրդի հետ համատեղ իրականացրած միջոցառման ժամանակ…»: Պետք է ասել «Մեր կազմակերպության և քաղխորհրդի համատեղ միջոցառման ժամանակ…»:

Չի կարելի ասել. «Նախագահը գտնում է, որ…», կարելի է ասել «Նախագահը համոզված է /պնդում է/ հավաստում է/ հաստատում է/ հայտնում է/ հայտարարում է/…»: Գտնել կարելի է շատ հասարակ բաներ: Օրինակ` փողոցով քայլելիս կարելի է փող գտնել կամ գանձ` նկուղում:

Ուշադրություն դարձրեք, որ երկրի նախագահը, վարչապետը, ԱԺ նախագահը, պատգամավորները, նախարարները, դատավորները, պետքական-քաղաքական-կուսակցական գործիչները հանրությանը պետք է հայտնեն ոչ թե իրենց կարծիքը, այլ տեսակետը, դիրքորոշումը, սկզբունքը, ելակետը, պնդումը… Քանի որ կարծիքը շատ անձնական բան է և սերտորեն առնչվում է ճաշակի հետ, ուստի ծիծաղդելի է, որ նախագահը, ասենք` երկրի տնտեսական զարգացման հեռանկարների մասին խոսելիս, հայտնում է ոչ թե իր դիրքորոշումը, այլ սոսկ կարծիքը:

Կարծիք կարելի է հայտնել առօրեական հարցերի մասին խոսելիս. Օրինակ` «իմ կարծիքով, սպասը ձվածեղից համեղ է»: Ինչպեսև չի կարելի հայտնել, թե ինչ դիրքորոշում ունես ծիծակի դառնության վերաբերյալ:

 Չի կարելի ասել «Անունդ ինչպես է»: Պետք է ասել «Անունդ ի՞նչ է»:

Չի կարելի ասել «Նախարարը  համաձայնվեց այն մտքի հետ, որ…»: Պետք է ասել «Նախարարը համաձայնեց, որ…» կամ գոնե թող լինի

«Նախարարը համաձայնեց այն մտքին, որ…»:

Չարժի ասել «Այն ժամանակ, որ…», «Այնտեղ, որ…»: Արժի ասել «Այնժամանակ, երբ…», «Այնտեղ, որտեղ…»:

Մի ասեք «Այն  օրիորդը պարում է Թաթայի տակ», ասեք «Այն օրիորդը պարում է Թաթա Սիմոնյանի երաժշտության տակ»:

Չարժի ասել «Հավաքվածների կեսը համոզված են, որ…»: Արժի ասել «Հավաքվածների կեսը համոզված է, որ…»:

«Առայժմ»-ը մի գործածեք «ցտեսություն» ասելու փոխարեն, քանի որ «առայժմ» = «մինչև հիմա»:

Մի շփոթեք «վերաբերում է» /…./ և «վերաբերվում է» /…./ բառերը: «Դա քեզ չի վերաբերում», բայց` «Ես քեզ լավ եմ վերաբերվում»:

Կրավորակերպը հարկ է գործածել այն դեպքում, երբ խոսը վերաբերում է մարդկային վերաբերմունքին:

Անհարկի հոգնակիներ մի գործածեք: Եթե կարող եք ասել` «Նրա խոսքով», ապա ինչու Եք ասում` «նրա խոսքերով»:

«Հանգուցյալին ճանաչում էի որպես ազգանվեր գիտնական» սխալ է: Պետք է լինի «Հանգուցյալին ճանաչում էի որպես ազգանվեր գիտնականի»:

«Տեղաբնիկ» բառ չկա: Կան «տեղաբնակ» և «բնիկ» բառերը` առանձին-առանձին:

Ոչ թե` «Ձեր և ձեր երեխաների համար», այլ «Ձեզ և ձեր երեխաների համար»:

Հայոց լեզվում «խնդրվել», «հյուրասիրվել», «զանգվել», «կապնվել», «խաբնվել», «խոստովանվել», «խփնվել» բառեր չկան:

«Նա արձակուրդը ոչ թե անցկացրել է Սևանում, այլ անց է կացրել է Սևանում»:

«Նա հագավ իր ակնոցները»,

Նախ` ոչ թե «ակնոց ներ ը», այլ` «ակնոցը':

Եվ ապա. Հայերը հագնում են վերարկուն, անձրևանոցը, կոստյումը, տաբատը, վերնաշապիկը, բլուզը, ձեռնոց/ներ/ը, կոշիկ/ներ/ը, իսկ այ գլխարկը, ակնոցը, մատանին, արհեստական ատամնաշարը` դնում են,

Փողկապը, վզնոցը, գոտին, ժամացույցը` կապում,

Ապարանջանը` անցկացնում ձեռքը,

Շղթան` գցում վիզը,

Շարֆը` փաթաթում վզին,

Թիկնոցը` գցում ուսերին,

Շալը` գցում ուսերին կամ գլխին, կամ էլ կապում գլխին:

ՇԱՐՈՒՆԱԿԻՐ ԻՆՔԴ

 

Տարածել...